آزگار

  اضافه ی ملکی  :            

بین مضاف و مضاف الیه، رابطه ی صاحب مال و مال برقرار است، یعنی مضاف الیه، دارنده و مضاف، دارایی است .

در اضافه ی ملکی مضاف الیه، انسان است و می تواند مالک باشد و در مضاف تصرف کند .

نکته : اضافه ی ملکی دارای دو شرط است، اگر آن دو شرط در آن نباشد، تخصیصی است .

شرط اول : مضاف الیه یک انسان باشد .

شرط دوم : مضاف عملاً در اجتماع خرید و فروش شود .

مثال : در ترکیب « قلم من » یا « خانه ی ایرج »، اولاً مضاف قابل خرید و فروش است، ثانیاً مضاف الیه « من » یک شخص است .

   اضافه ي تخصيصي:   

مضاف، مخصوص مضاف الیه است و قابل تفکیک نیست .  

نکته : ترکیب هایی که با اسمهای عام از قبیل ( ابن، بنت، دخت، پور و ........) شروع شوند، مانند : دخت افراسیاب ، ابن سینا ، پور عمران ، اضافه ی تخصیصی اند .

در ترکیب « چشم من » مضاف ( چشم ) ، عضوی از بدن مضاف الیه ( من ) ، است و با این که مضاف متعلق به مضاف الیه دارد، اما چیزی نیست که بشود آن را معمولاً خرید و فروش کرد، بنا بر این تخصیصی است .

 مثال : کوچه ما ، پدر او ، دسته صندلی، خویشتن خویش، بهشت رضوان و حلقه در  .

اضافه ي تشبيهي:

هرگاه یکی از طرفین تشبیه « مشبه یا مشبه به » به دیگری اضافه شود، به آن اضافه تشبیه گویند . میان مضاف و مضاف الیه رابطه ی شباهت باشد یا مضاف الیه را به مضاف الیه تشبیه کنند . یا بر عکس، مضاف الیه را به مضاف همانند کنند .  

فرمول : این + مشبه + همانند + مشبه به است .

گوهر دانش : این + دانش + همانند + گوهر است .

ترتیب اضافه تشبیهی جمله به این شکل است :

الف) مشبه + ـــِــ + مشبه به                         لب لعل

ب) مشبه به + ـــِـ + مشبه                          درخت دوستی

  اضافه ي استعاري :                        

استعاره ی مکنیه ای که با کسره می آید، اضافه ی استعاری خوانده می شود .

نکته (1) : در اضافه ی استعاری « مضاف » در معنی حقیقی خود بکار نمی رود و ما « مضاف الیه » را به چیزی تشبیه می کنیم که دارای جزء یا اندامی است ولی چنین جزء و اندام که « مضاف » است، برای « مضاف الیه » یک واقعیت نیست، بلکه یک تصور ذهنی است .

مثال : چنگال مرگ                     چنگال برای مرگ یک تصور ذهنی است و این جزء یعنی مضاف « چنگال » ، برای مرگ واقعیت ندارد .

نکته (2) در اضافه استعاری، همواره مضاف یکی از امور مربوط به مشبه به محذوف است و مضاف الیه
« مشبه » است .

مثال : « پای تعلیم » اگر تبدیل به تشبیه شود  تعلیم مثل انسان پا دارد .

مضاف یعنی « پای » یکی از امور مربوط به مشبه به محذوف، یعنی « انسان » است و مضاف الیه، یعنی « تعلیم » مشبه است .

مثال : خشت غربت، زلف سخن

  اضافه ي اقتراني :                

میان مضاف و مضاف الیه معنی مقارنت و همراهی باشد .

در اضافه ی اقترانی، مضاف الیه، معمولاً اسم معنی است، یعنی قابل دیدن و لمس کردن نیست و مفهوم یکی از خصوصیات و عواطف انسانی دارد .

مثال : پای ارادت // چشم ادب // نگاه حسرت // دست تحسر // دست تمنا // روی عبادت

نکته (1) : بین دو جزء اضافه ی اقترانی ( مضاف و مضاف الیه ) می توان عبارت ( برای، همراه، به قصد و از روی ) را قرار داد .
 دست تمنا                     دست به قصد ( از روی ) تمنا دراز کرد .

نکته (2) : در اضافه ی اقترانی، مضاف الیه عملی است که مضاف انجام می دهد .

چشم احترام  ، مضاف الیه ( احترام ) عملی است که بوسیله مضاف انجام می گیرد .

 اضافه ي توضيحي :                    

در این اضافه، مضاف اسم عام است و مضاف الیه اسم خاص که نام مضاف را بیان می کند . برای تشخیص اضافه ی توضیحی به نکات زیر توجه کنید :

1- جای مضاف و مضاف الیه را بر عکس کنید .

2- بین مضاف الیه و مضاف « یک » قرار دهید .

3- در پایان یعنی بعد از مضاف « است » قرار دهید .

4- اگر عبارت معنی داد، بنابراین ترکیب اضافه ی توضیحی است .

شب یلدا                   یلدا یک شب است .

مثال : کتاب بوستان // دریای خزر // کوه دماو ند                                   

   اضافه ي بياني(جنسي) :           

که در آن، مضاف الیه، جنس مضاف را بیان می کند .

جام طلا // سینی نقره

فرمول                 این + مضاف + از + مضاف الیه است .

مثال : دیگ مس                 این دیگ از مس است .

* تفاوت اضافه ی اقترانی با اضافه ی استعاری *

در اضافه ی استعاری هدف گوینده در مضاف الیه است و اگر مضاف را حذف کنیم باز هم جمله معنی دارد .

دست اجل                    دست اجل دامن او را گرفت .

اما در اضافه ی اقترانی بر عکس استعاری هدف در مضاف است، بطوریکه

دست ارادت                    دست ارادت بر سینه نهاد .

  اضافه ي بنوت  :                       

مضاف، فرزند مضاف الیه است یا اسم فرزند به اسم پدر یا مادر افزوده می شود .

مثال : یعقوب لیث // رستم زال // سام نریمان // موسی عمران

نکته (1) :

مضاف الیه نام یا لقب و عنوان مضاف است .                              رستم دستان،

توجه : اگر ما بین مضاف ( فرزند ) و مضاف الیه ( پدر یا مادر ) کلمه ی « ابن » قرار گیرد دیگر اضافه ی بنوت نیست بلکه اضافه ی تخصصی است .

مثال : یعقوب ابن لیث صفار

  مقايسه اضافه ی استعاری با اضافه ی تخصيصی  :

اضافه ی استعاری از جهت شکل، شبیه به اضافه ی تخصیصی است به این صورت که در اضافه ی استعاری هم مضاف یک اندام یا یک جزء است از کل وجود مضاف الیه با این تفاوت که در اضافه ی استعاری اندامی را به مضاف الیه نسبت می دهیم که وجود خارجی ندارد و فقط یک تصور شاعرانه است .

اما در اضافه تخصیصی مضاف یا آن اندام و جزء، واقعیت دارد .

مثال : « گردن گوسفند »                         یعنی « گردن » برای مضاف الیه یعنی گوسفند واقعیت دارد . ( تخصیصی )

« گردن خشم »                     مضاف « گردن » برای مضاف الیه ( خشم ) یک تصور شاعرانه ( خیالی ) است و واقعیت ندارد .( استعاری )

 مقایسه اضافه استعاری و اضافه ی تشبیهی:

  اگر گوینده ادعا کند که مضاف الیه شبیه به مضاف است-یا مضاف شبیه مضاف الیه است،مانند لبِ لعل- آن ترکیب اضافه ی تشبیهی است،مانند«چراغ هدایت» که گوینده ادعا می کند هدایت همانند چراغ است.در مصراع«هر مرغ فکر کز سر شاخ سخن بجَست.»،دو ترکیب«مرغِ فکر» و «شاخِ سخن» اضافه ی تشبیهی هستند چون فکر به مرغ و سخن به شاخه تشبیه شده است.

  اضافه ی تشبیهی یک تشبیه بلیغ است که معمولاًمضاف،مشبهً به و مضافً الیه، مشبه است وبهترین معیار تشخیص آن این است که می توان آن را به صورت تشبیهی مفصل درآورد:

  فکر همانند مرغ  پرواز می کند  و یا سخن همانند شاخه ای است که فکر ازروی آن به پرواز در می آید.

  حال اگر گوینده مضافٌ الیه را به مضاف تشبیه نکند، بلکه به چیزی تشبیه کند که مضاف یکی از اجزا و وابسته های آن باشد، آن ترکیب اضافه ی استعاری است؛ مثلاً «رخِ مهتاب» در مصراع«وز دور بوسه بر رخ مهتاب می زدم»اضافه ی استعاری است، چون1- مهتاب رخ ندارد.2-مهتاب به رخ تشبیه نشده است.3-مهتاب به موجودی(انسانی) تشبیه شده است که رخ از اجزا و اعضای آن است. همچنین است:دست، روزگار، حمله یِ حسد، پروازِ فکر، درهایِ رؤیا.

 با توجه به توضیحات بالا درمی یابیم که در مصراع«دیشب به سیل اشک ره خواب می زدم.»:

  سیلِ اشک اضافه ی تشبیهی است چون می توان گفت:«اشک همانند سیل است.»

  اما رهِ خواب اضافه ی تشبیهی نیست چون نمی توان گفت:«خواب همانند ره،یا ره همانند خواب است.» بلکه چون خواب به عابری تشبیه شده است که شاعر با سیلِ اشک راهش را زده(بسته)، اضافه ی استعاری است؛ یعنی راه از متعلقات «عابر» است،که مشبهٌ به غایب می باشد.

 ممکن است مضاف در هردو نوع اضافه ی تشبیهی و استعاری خود دارای وابسته ی پسین نیز باشد؛مثلاً در گروه اسمی«داسِ دروگر زمان»، «دروگر» وابسته ی پسین(صفت بیانی) «داس» است و «زمان» به «داسِ دروگر» تشبیه شده است .